Levende donoren: ook een optie

De definitie

Levende donoren zijn personen die terwijl ze nog in leven zijn, cellen, weefsels of organen afstaan. Hierbij wordt verwacht dat de donatie geen negatieve gevolgen zal hebben voor de gezondheid van de donor. 

Welke materialen?

Levende donoren staan menselijk materiaal af dat weer kan aangroeien, zoals bloed, beenmerg, stamcellen, of ei- of zaadcellen, of weefsel van orgaansystemen met voldoende reservecapaciteit of vermogen tot regeneratie. Zo kunnen uit een navelstreng cellen afgezonderd worden die het leven van patiënten met bloedziekten kunnen redden. Meer over bloed- en stamceldonatie vind je op www.rodekruis.be of www.stamceldonor.be

Welke organen?

Voor sommige weefsels of organen, zoals huid, hoornvlies of hart, gebruikt men uitsluitend overleden donoren. Andere organen of delen van organen, zoals een nier, een leverlob of een deel van de dunne darm, kunnen afkomstig zijn van levende donoren. 

Bij bijvoorbeeld leverdonatie staat een levende donor een deel van de lever af aan de ontvanger. Transplantatie van een leverlob van een levende donor is een relatief recente techniek. Zo’n transplantatie is complex en er zijn ernstige risico’s voor de gezonde donor.

Levende donatie van een nier is dan weer wijder verspreid en wordt steeds vaker toegepast. Sommige landen maken voor niertransplantatie zelfs meer gebruik van levende dan van overleden donoren. 

De donor

Meestal zijn de nierdonor en de ontvanger verwanten (broer, zus, zoon, dochter, vader, moeder) of hebben ze een duurzame relatie (een partnerrelatie of vriendschappelijke band). Sommige mensen willen dan weer graag een altruïstische daad stellen en een orgaan schenken aan een onbekende. In ieder geval moet de donatie een bewuste, vrije keuze zijn en mag er geen oogmerk van winst zijn. 

Toch zijn in tegenstelling tot wat mensen vaak denken, bloedverwantschap en overeenstemming van het weefseltype geen vereisten bij nierdonatie. Zelfs de bloedgroep hoeft niet altijd compatibel te zijn. 

Je kunt perfect leven met één nier. Een nier afstaan verandert bij een donor de levensverwachting niet of vergroot het risico op nierfalen niet. De overblijvende nier functioneert voldoende en de persoon die een nier afstaat, krijgt meestal geen medische problemen. 

Procedures en risico’s

Wel is levende donatie van een nier geen evidente procedure. De operatie houdt, zoals elke heelkundige ingreep, risico’s in. Ook moet vooraf nagegaan worden of de kandidaat-donor wel geschikt is voor transplantatie. De evaluatie van de kandidatuur neemt meerdere maanden in beslag. De gezondheid en het welzijn van de kandidaat-levende donor zijn daarbij prioritair. Dit wil zeggen dat de artsen verantwoorde strenge criteria hanteren wanneer ze de kandidatuur beoordelen. Om het gezondheidsrisico bij het leven met één nier te verlagen, is het bijvoorbeeld vereist dat de donor stopt met roken en wanneer er overgewicht is, is vermageren noodzakelijk. 

Als er voor de kandidaat-levende donor een reëel gezondheidsrisico is, door de operatie of door het voortleven met één nier, dan zullen de betrokken artsen de kandidatuur weigeren. De kandidaat-donor kan ook op elk moment zijn kandidatuur weer intrekken.
Bij elke niertransplantatie (dus ook bij een transplantatie van een levende donornier) bestaat het risico dat de getransplanteerde nier in de eerste dagen of weken verloren gaat. Dit risico bedraagt ongeveer vijf procent en gaat over een acute afstoting, een bloedklonter of een bloeding, of een andere complicatie. 

Voordelen voor de ontvanger

Voor de ontvanger heeft een transplantatie van een nier van een levende donor een aantal voordelen:

  • De nier van een levende donor is van optimale kwaliteit. Dit doordat de bewaartijd heel kort is en dankzij de vele preoperatieve onderzoeken is er zekerheid over de gezondheid van de donor en de nier. Bij overleden donornieren bestaat altijd het risico dat pas na de transplantatie duidelijk wordt dat er kwaliteitsproblemen zijn met de nier, wat de werking van de transplantnier kan beperken.
  • De ingreep kan gepland worden. Hierdoor kan de ontvanger zich beter mentaal voorbereiden op de ingreep, kan de transplantatie vaak gepland worden voordat dialyse nodig is en kan de wachttijd aan dialyse verminderd worden voor mensen die toch eerst dialyse nodig hebben. 

De laatste jaren zijn de overlevingskansen van de gedoneerde nier en van de ontvanger na transplantatie vanuit een overleden donor sterk gestegen. Deze cijfers zijn nog beter met levende donornieren. 

Recente cijfers

In 2022 gebeurden in België in totaal 83 levende donatie-transplantaties (nier - lever).

Jona kreeg een nieuwe nier van zijn mama